Description

Op 9 maart 1571 verkreeg Christoffel Plantijn het privilege voor het drukken van een Frans-Nederlands schoolboek, geschreven door zijn goede vriend Peeter Heyns. Het betreft een Frans grammaticaboek, getiteld Cort onderwys van de acht deelen der Françoischer talen, tot voorderinge en[de] profijt der Duytscher ioncheyt. De eerste bekende editie verscheen datzelfde jaar. Helaas is slechts één incompleet exemplaar van deze editie overgeleverd, naast een enkel exemplaar van een significant uitgebreide en aangepaste editie uit 1605. Desondanks heeft het Cort onderwys veel aandacht gekregen van historisch taalkundigen, niet voor de rol die het werk speelde in de geschiedenis van het Frans, maar in de geschiedenis van het Nederlands. De 1571-editie is namelijk – hoewel impliciet en onbedoeld – een van de oudste gedrukte teksten over de grammatica van het Nederlands. Recentelijk is een tot op heden onbekende complete editie van deze grammatica, uit 1591, ontdekt in de Forschungsbibliothek Gotha, in Duitsland. Deze slechts licht aangepaste editie biedt belangrijk inzicht in de taalkundige observaties die reeds in 1571 voor het eerst waren geformuleerd, dertien jaar voor het verschijnen van de eerste daadwerkelijke gedrukte Nederlandse grammatica. Daarnaast werpt de 1591-editie van het Cort onderwys nieuw licht op de sociale kringen rond Heyns en Plantijn: het bevat tot nog toe onbekende gedichten van de schoolmeester Wouter de Coster en de rederijker Willem van Haecht. Dit artikel introduceert kort de Antwerpse schoolmeester Peeter Heyns en het belang van zijn Cort onderwys, waarna het de nieuw ontdekte 1591-editie van de tekst bespreekt en vergelijkt met de edities uit 1571 en 1605.